معرفی کتاب حد و مرزهای هنر: دو گفتارهنرمندان برجسته همیشه عقاید فلسفی، سیاسی، اخلاقی و اجتماعی خود را در قالب هنرشان به مخاطب عرضه و اندیشمندان بزرگ آن را با نگاهی سیاسی، اجتماعی و … تحلیل می‌‌کنند. کتاب حد و مرزهای هنر شامل دو گفتار از فیلسوف نامی، تزوتان تودوروف است. او در این اثر سعی کرده پیوند هنر را با اخلاق و سیاست بررسی کند.
درباره کتاب حد و مرزهای هنر
هنر از چه جهاتی می‌تواند به سیاست و اخلاق مربوط باشد؟ آیا تولد مکاتب متفاوت هنری نیز با روی کار آمدن دوران سیاسی مختلف در ارتباط است؟
اندیشمند و روشنفکر برجسته بلغاری، در کتاب حد و مرزهای هنر (The Limits of Art: Two Essays) در قالب دو مقاله کوتاه به توضیح پیوند هنر با اخلاق و سیاست می‌پردازد. تودوروف در مقاله نخست، «هنرمندان و دیکتاتورها»، از رابطه تنگاتنگ هنر آوانگارد و سیاست رادیکال در روسیه پیش از انقلاب، ایتالیای پیشافاشیسم، و آلمان پیشانازی سخن می‌گوید.
او فصل نخست را با این نکته آغاز می‌کند که هنر، بیش از هر دوران دیگری در زمان رمانتیسم اعتبار یافت. به این صورت که هنر در قیاس با علم، روش برتر کسب شناخت تلقی شد و چنان جایگاه والایی یافت که با مذهب در یک ردیف قرار گرفت؛ اگر انسانی خود را وقف هنر می‌کرد با شخصی که خود را تسلیم دین کرده بود تفاوتی نداشت. حتی یکی از مدافعان رمانتیسم ادعا کرد زیبایی در ذات مطلقش خداست. هنرمندان از دید آن‌ها خادمان بی چون و چرای زیبایی بودند و شاعران پیام‌آورانش.
در واقع رمانتیک‌ها هنر و شعر را حد اعلای امر زیبا به حساب می‌آوردند. پس از گذر از دوران رمانتیک و قرن نوزدهم، تودوروف صحبت از حکومت‌های دیکتاتور و توتالیتر را به میان می‌آورد. اینجا دیگر چهره هنر و هنرمند همچون خدا و پیامبرش نیست. با ظهور هنرمندان آوانگارد و ایجاد دگرگونی‌های عظیم در آنچه پیش‌تر هنر زیبا نام گرفته بود، تودوروف مدعی می‌شود که فعالیت‌های دیکتاتورهای توتالیتر و هنرمندان آوانگارد در واقع از یک نقطه سر برآورده است؛ هر دو به قصد نوسازی آمده‌اند: یکی نوسازی جامعه، دیگری نوسازی هنر.
مقاله دوم با تفسیر و توصیف‌هایی از افلاطون درباره شعر آغاز می‌شود. تودوروف یادآوری می‌کند که افلاطون در جمهور برای شعر ارزش زیادی قائل نشده بود زیرا معتقد بود کار شاعر تنها تقلید/بازنویسی است. بنابراین نقشه می‌کشد تا شاعران را از مدینه بتاراند. او بعدها دیدگاه متفاوتی پیدا می‌کند و آثار شاعران و هنرمندان را به رسمیت می‌شناسد. ولی به شرط آنکه آموزه‌های پاسداران اصول اخلاقی را رعایت کنند.
در ادامه مقاله «هنر و اخلاق»، تزوتان تودوروف (Tzvetan Todorov) به بررسی این پرسش قدیمی می‌پردازد که «آیا هنرمند باید خودکفا و فارغ از ملاحظات بیرونی باشد یا آنکه در عین پاسداری از مرزهای خود، حدش را نیز بشناسد و مرزهایش را به درستی در برابر جهان خارج و آموزه‌های سیاسی-اخلاقی آن گشوده نگاه دارد؟» دومین مقاله نقش هنر را در جهان با صراحت بیشتری می‌نگرد. پاسخ این سوال برای تودوروف که مانند بودلر می‌گفت «هنر هم جنبه شناختی دارد و هم جنبه اخلاقی»، یکی/هردو نیست؛ حتی اگر از دید هنر برای هنر به این موضوع نگاه شود.
در بخش پایانی کتاب حد و مرزهای هنر به بیانیه فوتوریسم می‌رسیم. آنجا می‌بینیم چه اتفاقی باعث ایجاد مکتب فوتوریسم شد. قطعاً می‌دانید مکتب فوتوریسم، اواخر قرن بیستم در ایتالیا و توسط فیلیپو توماسو مارینتی شاعر پایه‌گذاری شد و بیانیه آن در روزنامه فیگارو به چاپ رسید. اندیشه‌های مارینتی ریشه در تفکرات برگسون و نیچه داشت. مانیفست اصلی پیروان این مکتب بیزاری از هنر گذشته و استقبال از هنر پویا بود. یعنی فوتوریسم تا حدی تحت‌تاثیر مدرنیته و زندگی ماشینی قرار داشت و بنابراین خشونت از خصوصیات بارز این مکتب ادبی بود. فوتوریست‌ها از سنت بیزار و به دنبال نمایش سرعت و تکرار و جنبش بودند. همین عوامل فوتوریسم را به آنارشیسم نزدیک می‌کرد.
نکوداشت‌های کتاب حد و مرزهای هنر
– این دو مقاله برجسته، کاوش در ماهیت و کارکرد هنر آوانگارد، سیاست رادیکال، و اخلاق، تصاویر آینه‌ای هستند. (Publishers Weekly)
– تزوتان تودوروف با روش خودش از همدردی می‌گوید و با نگاهی ظریف به پیچیدگی‌های تجربیات انسانی می‌نگرد. (New Republic)
– قدرت تودوروف… مقاله بر ظرافت و متقاعد کننده بودن اندیشه آن پافشاری نمی‌کند. ادعای اصلی‌اش این است که تنها زمانی می‌توان به خوب نوشتن دست یافت که نویسنده فضایی را برای درک جهان، به ویژه دنیای روابط انسانی باز کند… می‌توان امیدوار بود که این متن به یک متن قابل استفاده برای دانشجویان هنر، ادبیات و فلسفه تبدیل شود، و در طولانی‌مدت ابهاماتی را که در چنین رشته‌هایی وجود دارند رفع و رجوع کند. (M/C Reviews)
– تودوروف مانند نویسندگانی که روی آن‌ها تمرکز می‌کند بردبار، فهمیده و خردمند است. (Observer)
کتاب حد و مرزهای هنر مناسب چه کسانی است؟
این کتاب را به علاقه‌مندان به فلسفه هنر و پژوهشگران این عرصه پیشنهاد می‌کنیم.
تزوتان تودوروف را بیشتر بشناسیم
تزوتان تودوروف مورخ، جامعه‌شناس، فیلسوف، و منتقد ادبیِ ساختارگراست. تودوروف در بلغارستان متولد شد و بعدها به پاریس رفت. او با مدرکی از دانشگاه بلغارستان و توصیه‌ای از دانشگاه صوفیه، پژوهشگر نظریه ادبی در دانشگاه سوربن شد. البته رییس دانشکده به تودوروف گفته بود که امکان تحقیق و پژوهش در حوزه نظریه‌های ادبی را ندارند. اما تودوروف بدون توجه به آنچه شنیده بود، به مطالعه در کتابخانه سوربن پرداخت.
چندی بعد به واسطه یکی از کارمندان کتابخانه با ژرار ژنت آشنا شد و به پیشنهاد او در سمینار رولان بارت در مدرسه مطالعات عالی علوم اجتماعی شرکت کرد. آشنایی تودوروف و رولان بارت فرصت نگارش چند مقاله را برای نشریهٔ پرنفوذ نشانه‌شناسی میان‌رشته‌ای، با نام کمونیکاسیون ایجاد کرد. نظریه‌های تودوروف بعدها چراغ راه فیلسوفان و نظریه‌پردازان بسیاری شد. از کتاب‌های تودوروف می‌توان به مقدمه‌ای بر ادبیات فانتزی، فتح آمریکا، باغ ناتمام، میراث انسان‌گرایی، میخائیل باختین: اصل گفت‌وشنودی و… اشاره کرد.
در بخشی از کتاب حد و مرزهای هنر می‌خوانیم
نظریه‌پرداز روس، نیکولای چوزاک، هنگامی‌که هدفی به عظمت «ساختن زندگی» را پیش نهاد پروژۀ نظری ساخت‌گرایی را به غایت و نهایت خود رساند. در مقاله‌هایی که او در سال‌های 1923 و 1929 در [نشریۀ] لِف (به سردبیری مایاکوفسکی) منتشر کرد به بررسی این مسئله پرداخت که بهره‌مند ساختن کلیت زندگی از تجربۀ هنری متضمن چیست. او استدلال کرد که دو برداشت متضاد از هنر وجود دارد. در برداشت بوروژوایی، هنر «روشِ کسبِ شناخت از زندگی» بود و در برداشت پرولتاریایی، هنر «روشِ ساختنِ زندگی». درحالی‌که اولی خود را به بازنمایی و تأمل دربارۀ جهان محدود می‌کند، دومی‌خود را برای تسلط بر مواد زندگی و تغییر آن‌ها آماده می‌سازد.
در این اندیشه‌ها می‌توان طنین بیانیۀ مشهور مارکس دربارۀ منزلتِ شناخت را شنید: «فیلسوفان صرفاً جهان را به روش‌های متنوعی تفسیر کرده‌اند، درحالی‌که مسئلۀ اصلی تغییر آن است.» اکنون، این مرزهای میان هنرمندان و فعالان سیاسی بود که باهم تلاقی می‌کرد. اصول زیبایی‌شناسی قدیم هنوز می‌توانست به‌مثابۀ شکلی از آماده‌سازی کارآمد باشد، «مانند دستیاری کم‌رو که با عظمتِ زندگیِ در حال پیشرفت رودررو است.» اما چوزاک فکر می‌کرد که زمان «اعلان جنگ علیه هنرورزی» است، علیه هنری که در سمت مخالف بین ادبیات و زندگی جای گرفته است. ز در این راستا ساخت‌گرایان یکی از مشخصه‌های تمام جنبش‌های آوانگارد را آشکار ساختند: جاه‌طلبیِ تمامیت‌خواهشان، یعنی تمایل به داشتن پاسخی صحیح برای تمام جوانب زندگی بشر و در نتیجه، طرد تمامی رویکردهای دیگر به جهان.
فهرست مطالب کتابخلاصه‌ای درباره‌ی مؤلف و کتاب پیش‌رو
هنرمندان و دیکتاتورها
هنر و اخلاق
بیانیه‌ی فوتوریسم
پی‌نوشت‌ها
واژه‌نامه (فارسی-انگلیسی)
نمایه
معرفی و دانلود کتاب حد و مرزهای هنر: دو گفتار | تزوتان تودوروف
